Psihodelične gljive, poznate i pod nazivima magične (čarobne) gljive ili na engleskom magic mushrooms, ime su dobile zbog izraženih psihoaktivnih, halucinogenih dejstava. Halucinogena dejstva su izražena tek pri većim dozama ali je bitno spomenuti da istovremeno idu pod ruku sa potencijalnim ljekovitim svojstvima. Nerijetko se spominju i u kontekstu supstanci koje imaju pozitivan uticaj na “proširivanje svijesti” što se dovodi u vezu kako sa mističnim iskustvima pri većim dozama (halucinogena svojstva) tako i sa poboljšanjem koncentracije u manjim dozama (bez halucionogenih efekata). Humphry Osmond je prvi koristio opisni termin „psihedeličan“, što znači „manifestiranje uma“.
Iz mnogobrojnih naučnih studija I iskustava hiljada osoba koje su ih koristile mogu se izvesti sljedeća dokumentovana svojstva i mogućnost upotrebe magičnih (čarobnih) gljiva:
- Halucinogena svojstva
- Prouzrokovanje mističnih iskustava
- Ekspermientalna potpora psiholitičkoj terapiji u okviru psihoterapije
- Eksperimantalni ukazi na ublažavanje bolova i otklanjanje strahova osoba koje strahuju od smrti
- Za eksperimentalno istraživanje psihičkih oboljenja
- Tretiranje klaster glavobolja
- Microdosing – Tretiranje depresija sa mikro dozama koje nemaju halucinogene efekte, kao i upotreba u cilju poboljšanja koncentracije i kognitivnih sposobnosti
Magične gljive i drugi klasični psihodelici (npr. meskalin ili dimetiltriptamin) vijekovima se koriste pri religijskim ritualima starosjedilačkih naroda Latinske Amerike ali i drugih kultura. Arthur Heffter je još rane 1897. godine izolovao meskalin, glavni psihoaktivni sastojak pejot kaktusa, ali tek nakon sinteze i identifikacije psihoaktivnosti dietilamida lizerginske kiseline (LSD) 1943. godine psihodelici su dobili značajnu pažnju naučne zajednice. Sredinom dvadesetog stoljeća bili su u fokusu psihijatrije kao sredstvo za ispitivanje funkcija mozga i kao eksperimentalna terapija. Između 1950. i 1970. godine objavljeno je više od 1000 kliničkih radova o klasičnim psihodelicima, koji su zajedno uključivali oko 40 000 pacijenata. U ovom periodu su zabilježeni preliminarni dokazi za učinkovitost psihodelika kod psihijatrijskog distresa na kraju života kao posljedice kasnijih faza raka i kod ovisnosti. Bitno je navesti da, iako su rezultati bili obećavajući, veliki broj tadašnjih studija nije koristio rigorozne dizajne eksperimenata prema savremenim standardima.
Kasnih 1960-ih i ranih 1970-ih naučna istraživanja psihoaktivnih supstanci su potisnuta u drugi plan jer su se klasični psihodelici sve više zloupotrebljavali zbog njihovih halucinogenih dejstava. Nemedicinska upotreba i povezanost sa hippie trendom, izazvali su političku reakciju zbog koje su istraživanja sa klasičnim psihodelicima izgubila finansijsku podršku državnih institucija, a zakonski propisi bili otežani do te mjere da je gotovo kompletno naučno istraživanje psihodelika moralo biti obustavljeno.
Tek u dvadeset prvom vijeku, naučni interes za psihodelike se vratio i porastao kao rezultat nekoliko obećavajućih studija, koje su potvrdile ranije rađena istraživanja.
Ipak, i u današnje vrijeme jedna od prepreka istraživanjima je status psihodeličnih supstanci kao ilegalnih, što predstavlja problem kako sa legislativne tako i sa finansijske i eksperimentalne strane zbog potrebnih dozvola za testiranje.
Fokus ovog članka je na istraživanjima terapijske upotrebe psilocibina, klasičnog psihodelika iz magičnih (čarobnih gljiva) koji je trenutno predmet mnogobrojnih naučnih istraživanja.
Psilocibin – aktivna supstanca magičnih (čarobnih) gljiva i njena upotreba u medicini
Psilocibin je glavni aktivni sastojak magičnih (čarobnih) gljiva. Više od 100 vrsta gljiva ga sadrži, a većina ih spadaju u rod Psilocybe.
Upotreba psilocibina u psihoterapiji i postignuti rezultati
Postoje preliminarni dokazi da psilocibin može biti koristan u liječenju anksioznosti i depresije kod osoba oboljelih od težih oblika tumornih oboljenja, od depresije, opsesivno-kompulzivnog poremećaja, alkoholizma, kod ovisnosti o nikotinu, klaster glavobolje i autizma.
Američka agencija za hranu i lijekove (FDA) prije par godina je prepoznala psilocibin kao revolucionarnu terapiju za depresiju.
Upotreba psilocobina kod psiholoških poremećaja osoba sa težim oblicima tumornih oboljenja
Pacijenti s potencijalno “neizlječivim bolestima” često doživljavaju značajnu anksioznost i psihički stres, depresiju, ljutnju, gubitak osjećaja za vlastitu vrijednost, socijalnu izolaciju, beznađe i bespomoćnost. S druge strane ne postoji odobrena farmakoterapija za psihički stres povezan sa tzv. “neizlječivim” bolestima, a konvencionalna terapija protiv anksioznosti i depresije generalno pokazuje ograničenu efikasnost.
Rezultati postignuti sa psilocibinom posmatrani u dosadašnjim studijama pokazuju da psilocibin dovodi do trajnog smanjenja simptoma depresije i anksioznosti. Vremenska postojanost pozitivnih efekata sugeriše da promjene izazvane u moždanim mrežama modifikuju aktivnost na dugotrajan način.
Primjera radi u jednoj manjoj studiji je učestvovalo 12 pacijenata sa uznapredovalim stadijumom raka (dvostruko slijepa, placebom kontrolirana, unakrsna studija). Pacijentima je između ostalog dijagnosticiran minimalno jedan poremećaj povezan s anksioznošću u vezi s njihovom bolešću. Pacijenti su bili tretirani umjerenom dozom oralnog psilocibina (0,2 mg/kg oralno) i aktivnog placeba (niacina) u odvojenim sesijama („razmak od nekoliko sedmica“). Kod pacijenata koji su uzimali psilocibin anksioznost je signifikantno smanjena nakon 3 mjeseca, a depresija nakon 6 mjeseci, pri čemu psilocibin nije izazvao klinički značajne nuspojave. Pri većim dozama psilocibina (0.31 mg/kg odnosno 0.43 mg/kg) su pozitivni efekti primjećeni već nakon 5 sedmica i protezali su se tokom dužeg vremenskog perioda. Približno 80% učesnika u 6-mjesečnom praćenju nastavilo je pokazivati klinički značajno smanjenje depresivnog raspoloženja i anksioznosti.
Slični efekti su posmatrani i kod pacijenata koji su imali druga teška oboljenja ali i kod onih sa lakšim oboljenjima.
Klasični psihodelici imaju potencijalnu terapijsku efikasnost za liječenje psiholoških poremećaja prouzrokovanih težim i lakšim tjelesnim oboljenjima.
Ovi rezultati su izvanredni ne samo zato što pokazuju trajne koristi tokom mnogo mjeseci nakon jedne primjene lijeka, već i zbog dodatnih pozitivnih kliničkih efekata. Sprovedene studije ulivaju mnogo nade i naglašavaju važnost daljnjeg istraživanja dejstava psilocibina. Međutim, preporuka za njegovu upotrebu mogla bi se dati samo uz rigoroznu definiciju uslova i mjera opreza.
Uticaj psilocibina na depresivne osobe rezistentne na konvencionalne lijekove
Mala, otvorena studija na depresivnim pacijentima otpornim na konvencionalne psihofarmake, pokazala je smanjenje simptoma depresije i anksioznosti čak i 3 mjeseca nakon dvije akutne doze. Analiziran je efekat psilocibina na pacijente kod kojih terapija konvencionalnim lijekovima ne pokazuje značajne rezultate. Pacijenti su primili 10 mg oralnog psilocibina na prvoj sesiji, a 25 mg u drugoj sesiji nedelju dana kasnije. Simptomi depresije značajno su bili smanjeni 1 sedmicu ali i 3 mjeseca nakon tretmana. Isti obrazac je posmatran za simptome anksioznosti. Svaki pojedinačni učesnik pokazao je smanjenje simptoma anksioznosti već nakon 1 sedmice koja se kod većine održala 3 mjeseca. Psilocibin nije izazvao nikakve neočekivane ili ozbiljne nuspojave.
Uticaj psihodelika na ovisnost o pušenju i alkoholu
Psilocibin u liječenju ovisnosti trenutno je u ranoj fazi istraživanja. Postoje dvije otvorene pilot studije, jedna za prestanak pušenja i jedna za liječenje ovisnosti o alkoholu.
Urađena je pilot studija sa 15 pušača ovisnim o duhanu/nikotinu, u kontekstu kognitivne bihejvioralne terapije za odvikavanje od pušenja. U 6-mjesečnom praćenju, 12 od 15 učesnika (80%) je apstiniralo od pušenja, što je kontrolirano putem nalaza ugljičnog monoksida u dahu i kotinina u urinu. U 12-mjesečnom praćenju, 10 od 15 učesnika (67%) je potvrđeno kao apstinentno. U dugoročnom praćenju koje je u prosjeku iznosilo 2,5 godine nakon ciljanog datuma prestanka pušenja, 9 od 12 učesnika (75%) je biološki potvrđeno kao apstinentno. Psilocibin nije izazvao nikakve ozbiljne nuspojave. Rezultati ove otvorene pilot studije ne mogu se smatrati čvrstim dokazom za efikasnost psilocibina za prestanak pušenja. Međutim, visoke stope apstinencije u poređenju sa postojećim lijekovima pružaju opravdanje za pokretanje većeg randomiziranog ispitivanja.
Slično prethodno opisanim studijama , jedna otvorena studija ispitivala je psilocibin u liječenju ovisnosti o alkoholu. Deset učesnika primali su psilocibin u okviru 12-nedeljnog programa terapije. Prosječna konzumacija alkohola je bila značajno se smanjena već nakon prve sesije psilocibina i ostala niža od početne vrijednosti nakon 36 sedmica praćenja. Nisu prijavljeni ozbiljni neželjeni efekti primjene psilocibina. Pokrenuta su veća randomizirana ispitivanja psilocibina u liječenju ovisnosti o alkoholu.
Klaster glavobolja (Cluster Headaches) samoinicijativno liječena psilocibinom
Klaster glavobolja zahvata jednu stranu glave, a mnogi je opisuju kao nepodnošljvu. Bol se javlja uglavnom u predjelu očiju i to u ciklusima koji se nazivaju klasterima, te se zato i zove klaster glavobolja.
Jedna objavljena serija slučajeva od 53 pacijenta koji su se samoliječili sugerira da gljive koje sadrže psilocibin, mogu biti efikasne u zaustavljanju klaster glavobolje odnosno sprječavanju redovne pojave klaster glavobolja. Ovo je veoma interesantan rezultat jer odobrene konvencionalne terapije pokazuju ograničenu efikasnost u liječenju ovog poremećaja. Izvještaji ukazuju također i na efikasnost s dozama koje ne rezultiraju primjetnim halucinogenim efektima (micro dosing).
Pored ove publikacije, jedno istraživanje na 496 osoba sa klaster glavoboljama sugerira da psilocibin i srodni klasični psihodelici mogu pružiti uporedive ili bolje odgovore na liječenje od postojećih odobrenih, konvencionalnih terapija. Detaljnije analize i studije su potrebne kako bi se utvrdili konkretni efekti i doze psilocibina potrebne za liječenje klaster glavobolje.
Tretiranje neurotičnih stanja psilocibinom
Gartz je 2013. godine opisao velik stupanj efikasnost psilocibina u okviru psiholitičke terapije na neurotične poremećaje, prije svega na stanja neurotične uzrujanosti i na poremećaje ličnosti.
Micro dosing – upotreba psilocibina u manjim dozama (bez halucinogenih efekata)
U nekim zemljama, poput SAD-a, u trendu je trenutno primjena mikro doziranog psilocibina (micro dosing), koji prema nekim studijama i iskustvima korisnika ostvaruje signifikantne učinke u pogledu depresija, bolje koncentracije, inspiracije i dr. Prednost micro dosing-a je da se koristi u dozama koje ne prouzrokuju halucinogena stanja. Nažalost rezultati variraju od studije do studije, te se još uvijek ne mogu donijeti jasni zaključci po pitanju efekata mikro doziranog psilocibina. Razlozi za varijacije u rezultatima leže vjerovatno u različitim pristupima eksperimentalnim procedurama i nestandardiziranim preparatima, a time i dozama i biološkoj raspoloživosti psilocibina.
Veza efikasnosti psilocibina sa mističnim iskustvima pacijenata
Nakon tretmana psilocibinom, pacijenti prijavljuju stanja interpretirana sa: ublažavanje ili nestanak strahova, pomirenje sa smrću, emocionalno odvajanje od bolesti, vanredni duhovni odnosno religiozni doživljaji, ponovno povezivanje sa životom i veće samopouzdanje.
Interesantno je da su osobe koje su sa psilocibinom doživljavale mistična (duhovna, religiozna) iskustva, najviše su i profitirale od psilocibina u pogledu liječenja.
Osobe koje su se putem tretmana psilocibinom uspjele dugoročno riješiti ovisnosti o pušenju ili o alkoholu su upravo one osobe, koje su putem psilocibina doživljavale mistična iskustva. Autori studija čak tvrde da je intenzitet mističnog iskustva korelirao sa efikasnošću psilocibina na odvikavanje od pušenja. Slični rezultati su posmatrani i kod studija uticaja psilocibina na psihološke poremećaje povezane s teškim tjelesnim oboljenjima (rak i sl.) – intenzivnija iskustva mističnog tipa su korelirala sa smanjenjem anksioznosti.
Isto tako i prema istraživanjima na zdravim dobrovoljcima, dugoročne koristi psilocibina su također bile veće kod osoba čija su subjektivna iskustva opisivana u mističnom kontekstu.
Dakle, efikasnost psihodelične terapije može, za razliku od konvencionalne farmakoterapije, biti povezana sa iskustvenim i smislenim procesom, koji je u uskoj vezi sa novim “spoznajama” pacijenata i mističnim iskustvima. U skladu s ovim moglo bi se zaključiti da specifične vrste psiholoških iskustava, a ne samo primanje lijekova, utiču znatno na terapijske rezultate.
Prema autorima jedne studije, psilocibin je odgovoran za izazivanje dubokog pomaka u svijesti, pojačanu sposobnost introspekcije, regresiju na primitivno i dječje razmišljanje i aktiviranje živopisnih tragova sjećanja sa izraženim emocionalnim procesima.
Biohemijske i farmakološke karakteristike psilocibina
U laboratoriju je psilocibin prvi sintetizirao Albert Hofmann. Radi se o molekulu koji ima strukturne sličnosti sa serotoninom, zasnovan je na strukturi triptamina, a farmakološki je usko povezan sa LSD-om. Psilocibin se defosforilacijom metabolizira u psilocin, za koji se pretpostavlja da djeluje direktno u centralnom nervnom sistemu. Kao i kod drugih klasičnih psihodelika, čini se da su bihejvioralni efekti psilocibina dobrim dijelom posredovani prvenstveno djelovanjem na serotoninski receptor, međutim očigledno je da psilocibin djeluje i putem drugih mehanizama.
Psilocibin se rado koristi u studijama zbog svoje niske toksičnosti, lakog doziranja, relativno kratkog perioda halucinogenog dejstva, zato što ne prouzrokuje tjelesnu ovisnost. Samim time je i stupanj mogućnosti zloupotrebe veoma nizak, zbog čega je veoma interesantan u pogledu liječenja depresija i raznih vidova ovisnosti.
Mehanizmi djelovanja psilocibina
Tačni mehanizmi djelovanja psilocibina kod depresije su još uvijek nepoznati. Međutim, neka istraživanja sugeriraju da njegovi terapijski efekti kod depresije mogu odražavati deaktivaciju medijalnog prefrontalnog korteksa (mPFC) koji je obično hiperaktivan kod depresivnih pacijenata. Druge studije ukazuju na to da psilocibin umanjuje aktivaciju amigdale pri odgovoru na vizualne stimuluse povezane s prijetnjom. Ovo može biti jedan od mehanizama koji leže u osnovi terapijske efikasnosti psilocibina u depresiji i anksioznosti, s obzirom da je amigdala izuzetno važna u percepciji i stvaranju emocija, a hiperaktivnost amigdale kao odgovor na negativne podražaje je u korelaciji s negativnim raspoloženjima kod depresivnih pacijenata. Nadalje, mehanizam djelovanja psilocibina, agonista serotoninskog receptora, ukazuje na mogućnost drugih mehanizama djelovanja, budući da je ekspresija kortikalnog 5-HT(2A) receptora (serotoninskog receptora) obično povećana u postmortalnim uzorcima depresivnih i suicidalnih pacijenata.
Za ove efekte je po svoj prilici odgovorna aktivacija serotoninskih receptora 5-HT(2A) koja posreduje u percepciji, pažnji i emocionalnoj regulaciji, utječući na budnu svijest, senzorna iskustva, afektivnost, doživljaj sebe i vizualne slike nalik snu.
Kako se psilocibin koristi u naučnim studijama i koje neželjene efekte ima?
Za terapijske laboratorijske studije, psilocibin je davan kao dio strukturirane psihoterapije, u kojoj klijent i terapeut uz upotrebu psilociobina korak-po-korak odrađuju ciljeve koje zajednički formuliraju a na osnovu očekivanja šta bi trebalo postići psihoterapijom. Osobe sa psihotičnim poremećajima nisu bile primane u studije, a ostali su prolazili pripremu za sesije i personalnu podršku koja podstiče unutrašnji fokus. Nakon tretmana se diskutuje o iskustvima koje su klijenti prošli kroz sesije kako bi se ta iskustva iskoristila u poticanju trajnih promjena u ponašanju i životnim stavovima. Ovakav koncept je urađen u cilju maksimiziranja efikasnosti i minimiziranju štetnih efekata.
Psilocibin umjereno povećava krvni pritisak, pa su iz eksperimenata isključeni i oni s visokim rizikom od kardiovaskularnih problema. Jedan od rizika primjene psilocibina i drugih klasičnih psihodelika je da mogu uzrokovati pretjerane anksiozne, uplašene i zbunjene reakcije koje potencijalno mogu dovesti do opasnog ponašanja u nenadziranoj terapiji.
Dakle bitno je da se psilocibin koristi u ispravnom okruženju i sa obučenim stručnjacima.
Psilocibin može izazvati i somatske simptome kao što su vrtoglavica, laka glavobolja, slabost, tremor, pospanost, zijevanje, parestezija, zamagljen vid i pojačane tetivne reflekse. Iako nije dokumentovano u studijama, psilocibin će vrlo vjerovatno izazvati mučninu kada se konzumira putem gljiva koje sadrže psilocibin.
Klasični halucinogeni ne bi trebali izazivati ovisnost, jer se ne vezuju za dopaminergički system I centar za nagrađivanje, nego djeluju preko serotoninergičkog sistema. Osim toga ova vrsta supstanci dovodi do tahifilaksije – brzog smanjenja dejstva pri korištenju u uzastopnim dozama. Iz tog razloga postoji tek minimalna vjerovatnoća za razvoj ovisnosti kod pacijenata liječenim psilocibinom.
Stručnjaci ipak sugeriraju oprez pri korištenju psilocibina obzirom da njegova upotreba u terapijske svrhe još uvijek nije dovoljno ispitana.
Zloupotreba psilocibina i magičnih gljiva
Kao i sa svim ostalim psihoaktivnim supstancama, tako je i sa psilocibinom i magičnim gljivama nerijetko dolazilo do zloupotrebe njihovih svojstava – od upotrebe za doživljavanje halucinogenih stanja, preko ilegalne trgovine pa sve do upotrebe u vojne svrhe. Naročito je nepreporučljivo na svoju ruku konzumirati magične gljive. Opasnost postoji kako zbog pogrešnog izbora gljiva tako i zbog reakcije organizma na iste.
Sve u članku priložene informacije su dostavljene prvenstveno u svrhu obznanjivanja medicinskog potencijala magičnih (čarobnih) gljiva i njihove najpoznatije aktivne supstance psilocibina.
LITERATURA
- Matthew W. Johnson & Roland R. Griffiths, Potential Therapeutic Effects of Psilocybin, Neurotherapeutics volume 14, pages734–740 (2017) https://link.springer.com/article/10.1007/s13311-017-0542-y
- Ana Sofia Vargas et al., Psilocybin as a New Approach to Treat Depression and Anxiety in the Context of Life-Threatening Diseases—A Systematic Review and Meta-Analysis of Clinical Trials, Biomedicines 2020, 8(9), 331; https://www.mdpi.com/2227-9059/8/9/331/htm
- Pharmazeutische Zeitung: Antidepressiver Effekt – Psilocybin wirkt langfristig. https://www.pharmazeutische-zeitung.de/psilocybin-wirkt-langfristig/
- Guy A Higgins et al., Low Doses of Psilocybin and Ketamine Enhance Motivation and Attention in Poor Performing Rats: Evidence for an Antidepressant Property, Front Pharmacol
. 2021 Feb 26;12:640241. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33716753/ - Kim P C Kuypers, The therapeutic potential of microdosing psychedelics in depression, Ther Adv Psychopharmacol. 2020 Aug 27. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32922736/
- David Nutt, Psychedelic drugs-a new era in psychiatry?, Dialogues Clin Neurosci. 2019;21(2):139-147. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31636488/
- Buch “Heilende Pilze”, Jürgen Guthmann.
