Sunčanica (lat. Macrolepiota procera) je poznata i pod nazivima: srndakuša, šugavica, kišobranara, suncobran ili parazolka. Mnogi je znaju kao kulinarsku delikatesu ili kao začinsku gljivu u kuhinji. Ipak sunčanica pokazuje i značajna ljekovita svojstva. Aktuelne studije pokazuju da sadrži specifične bioaktivne supstance sa mnogobrojnim blagotvornim dejstvima, a najizraženija su antidepresivna i imunomodulatorna dejstva.
Kulinarska upotreba i priprema
Sunčanice se često koriste u domaćoj kuhinji. Imaju intenzivan aromatičan ukus i pogodne su za prženje, roštilj ili kao dodatak supama. Sušenje i zamrzavanje gljiva minimalno utiče na njihov hranjivi sadržaj, dok je zagrijavanje obavezno. Sunčanica se mora obavezno termički obraditi (najmanje na 80°C), kako bi se razgradile toksične supstance sadržane u gljivi koje mogu izazvati anemiju (slabokrvnost).
Hranjiva vrijednost i sastojci
Sunčanica (parazolka) se sastoji od oko 80–90 % vode i ima nisku kalorijsku vrijednost. Bogata je proteinima, vlaknima i važnim hranjivim tvarima. Takođe sadrži beta-glukane, koji jačaju imuni sistem i mogu smanjiti rizik od kardiovaskularnih bolesti.
Antioksidativna svojstva
Sadrži antioksidanse poput fenola, flavonoida i vitamina A i C u značajnoj koncentraciji. Antioksidansi pomažu u zaštiti ćelija od oksidativnog stresa i mogu smanjiti rizik od hroničnih bolesti. U studijama je pokazano da ekstrakti parasol gljive imaju veoma izražena antioksidativna svojstva.
Antibakterijska i protivupalna svojstva
Pored antioksidativnih efekata, u parasol gljivi su otkrivene supstance koje imaju antibakterijska i protivupalna svojstva. Beta-glukani podržavaju imuni sistem, dok druge supstance, poput fenolnih kiselina, pokazuju antimikrobne efekte.
Antidepresivno dejstvo i efekat poboljšanja raspoloženja
Sunčanice su vrijedan izvor indolskih derivata (L-triptofan, 5-hidroksitriptofan, triptamin, serotonin i melatonin), koji spadaju u neurotransmitere odnosno njihove prekursore (tvari iz kojih se grade neurotransmiteri). Sadrži velike količine 5-hidroksitriptofana, prekursor serotonina. Ovi hemijski spojevi pokazuju ne samo antidepresivne efekte, već i antioksidativna, antikancerogena i anti-aging svojstva. Osim toga, djeluju kao regulatori cirkadijalnog ciklusa (ciklus spavanja i buđenja) i utiču na mehanizme zgrušavanja krvi.
Plod sunčanice sadrži značajnu koncentraciju mikroelementa koji podržava antidepresivni efekat – cink. S obzirom na rastuću svijest društava o posljedicama depresije, proizvodi i jela pripremljena na bazi plodova Sunčanice čine se kao dobar dodatak ishrani, posebno u slučaju osoba sklonih depresiji ili periodičnom pogoršanju raspoloženja.
Antikancerogeno dejstvo
Posebno interesantno otkriće je sposobnost gljive da uspori rast određenih ćelija raka. Ovaj efekat se pripisuje triterpenima, koji su pronađeni u plodnim tijelima gljive. Ipak potrebno je da se uradi još mnogo studija, prije svega kliničkih, kako bi se ovo dejstvo sunčanice potvrdilo. Jedno je sigurno – sunčanica, putem jačanja imunog sistema, preventivno djeluje protiv nastanka mnogih oboljenja.
Toksičnost i mogućnost zamjene
Iako je parasol gljiva jestiva, lako se može zamijeniti sa otrovnim gljivama poput kuštravih sunčanica koje mogu izazvati gastrointestinalna trovanja i alergijske reakcije. Mlade gljive treba pažljivo sakupljati, jer ih je često teško identifikovati. Važni karakteristični znaci sunčanice su pokretan prsten na stablu, šarena, smeđa mustra na dršci (tzv. zmijska šara) i jak, gljivasti miris, ali ni ta pravila nisu univerzalna.
Druga važna tema je sposobnost parasol gljive da veoma lako apsorbuje teške metale i druge toksične supstance iz tla. Ovisno o lokaciji, sadržaj olova, kadmijuma i žive u gljivama može biti toliko visok da prelazi preporučene granice. Preporučuje se izbjegavanje gljiva iz zagađenih područja ili konzumiranje u umjerenim količinama.
Zaključak
Parasol gljiva predstavlja zanimljiv izvor hranjivih tvari i bioaktivnih spojeva koji se mogu koristiti kako u kulinarske, tako i u medicinske svrhe. Trenutno je najinteresantnije njena blagotvornost u pogledu depresija, a značajna su i antioksidativna i imunostimulirajuća svojstva, kao i potencijal u prevenciji raka, što je čini obećavajućim kandidatom za dalja istraživanja. Pri konzumaciji divljih gljiva, osim što treba izbjegavati zamjenu sa otrovnim vrstama, treba paziti i na moguće toksine i zagađenje tla te na taj način minimizirati zdravstvene rizike.
Literatura
Muszyńska B., Łojewski M., Rojowski J., Opoka W., Sułkowska-Ziaja K. Natural products of relevance in the prevention and supportive treatment of depression. Psychiatria Polska . 2015;49(3):435–453. doi: 10.12740/PP/29367.
Kosanić, M., Ranković, B., Rančić, A., & Stanojković, T. (2016). “Evaluation of metal concentration and antioxidant, antimicrobial, and anticancer potentials of two edible mushrooms: Lactarius deliciosus and Macrolepiota procera.” Journal of Food and Drug Analysis, 24(3), 477–484 .
Radulescu C., Buruleanu L. C., Georgescu A. A., Dulama I. D. Correlation between enzymatic and non-enzymatic antioxidants in several edible mushrooms species. In: Coldea T. E., editor. Food Engineering . IntechOpen Books; 2019. pp. 1–31.
Shim S. M., Oh Y. H., Lee K. R., et al. The characteristics of cultural conditions for the mycelial growth of Macrolepiota procera. Mycobiology . 2005;33(1):15–18. doi: 10.4489/MYCO.2005.33.1.015.
